Case 01: Հայերի ցեղասպանությունը գերմանական զենքով

Այս գործը նաեւ մատչելի է հետեւյալ լեզուներով

Ամփոփում

1915թ. ավելի քան 1,5 միլլիոն հայերի նկատմամբ համակարգված ցեղասպանության համարյա բոլոր գործողություններում թուրքական կանոնավոր զորքերը և «ժանդարմերիան» (Ժանդարմերի-ոստիկանական բաժքանմունքների անվտանգության ուժեր, Իտալիայի Կարաբինիրի նմանօրինակ միավորումներ) մասնակից են եղել:

Սպանդի առանձին գործողություններին ակտիվորեն մասնակցել են գերմանացի

սպաները, ովքեր թուրք-օսմանյան գլխավոր շտաբում ծառայության մեջ էին:

Ագրեսորները հիմնականում զինված էին Մաուզեր տիպի կամ կարճափող հրացաններով, սպաները` Մաուզեր ատրճանակներով, որոնք արտադրվել էին Նեկարի ափին գտնվող Օբերնդորֆի ՄԱՈՒԶԵՐ գործարանում:

Էսսեն քաղաքի Կռուփի թնդանոթները նույնպես հարյուրներով դրված էին գործողության մեջ, ինչպես օրինակ` հայերի կողմից գրավված Մուսա դաղի (Մուսալեռ) վրա կատարած գրոհի ժամանակ:

Արտահանված գերմանական զենքերը ապահովում էին ցեղասպանության նյութական հիմքերը, գերմանական սպաները`գաղափարական:

Ժամանակահատված

1895-ից մինչև 1916թ. (գլխավորապես 1915թ. և 1916թ.)

________________________________________________________________________

Զենքի մատակարարում

Պետության կողմից կազմակերպված և թուրք զինվորների և ժանդարմերիայի կողմից իրականացված հայերի սպանդը ընթացել է գերմանական բարձրագույն կառավարական շրջանակների իրազեկության և համաձայնության պայմաններում: Գերմանիայի սպաները ծառայում էին թուրքական գլխավոր շտաբում և հրամանատարական պաշտոններ զբաղեցնում թուրքական գնդերում, դիվիզիաներում և բանակներում, որոնք հիմնականում սպառազինված էին Նեկարի ափին գտնվող Օբերնդորֆի Մաուզեր գործարանի զինագործների արտադրած զենքերով և կարճափող հրացաններով, ինչպես նաև Էսսենի Կռուփ ընկերության արտադրության թնդանոթներով:

1887թ. փետրվարին Օսմանյան կայսրության ռազմական նախարարությունը և գերմանական ընկերակցությունը, որը բաղկացած էր Մաուզեր (Mauser) և Լուդվիգ Լովե և ընկերներ ընկերությունից (Ludwig Loewe und Co KG), ստորագրում են մի պայմանագիր, ըստ որի պետք է մատակարարվեր M/87 տիպի 500 000 հրացան և միևնույն տիպի 50 000 կարճափող հրացան: Այդ թվաքանակով զինատեսակն ու կարճափող հրացանները թուրքերին տրամադրվեց մինչև 1893թ-ի վերջը:

_______________________________________________________________________

Նույն թվականին մեկ այլ հանձնարարական էլ տրվեց` տրամադրել M/93 տիպի 200 000 կարճափող հրացաններ, որոնց պահունակը պարունակում էր 10 փամփուշտ: Այդ կարճափող հրացանները մատակարարվեցին մինչև 1896թ-ի վերջը:

1903թ-ին հետևում է երրորդ մեծ պատվերը, որը կազմում էր M/1903 ամենաարդիական տիպի ևս 200 000 նոր հրացաններ:

Թուրքիան 20-րդ դարի սկզբին արդեն ուներ 900 000 Մաուզեր և կարճափող տեսակի հրացաններ:

Օսմանյան բանակի զինվորների և կիսառազմական ժանդարմերիայի երկու երրորդից ավելին զինված էին Մաուզեր զենքով:

Գերմանիայից բերված թնդանոթները նույնպես օսմանյան բանակում խիստ պահանջարկ էին վայելում: Էսսենի Կռուփ ընկերությանը 1861-1912թթ ընկած ժամանակահատվածում հաջողվել էր մրցակցության դաշտից հեռացնել ֆրանսիական, բրիտանական և ամերիկյան բոլոր մրցակիցներին: Կռուփը օգտվելով Վիլհելմ երկրորդի և սուլթանի պալատի հետ ունեցած իր լավ կապերից, ստանում է 226 միլլիոն ռայխսմարկի պատվեր, որով կազմակերպում է դաշտային թնդանոթներ և հրետանային զենքի արտադրությունը:

Թուրքական պետության կողմից Կռուփի թնդանոթները գործի են դրվում ինչպես Բալկանյան պատերազմի ժամանակ, Ռուս-թուրքական պատերազմում և Առաջին համաշխարհային պատերազմում, այնպես էլ հարյուրներով օգտագործվում են հայ ինքնապաշտպանների դեմ գրոհներում, ուր ազատամարտիկները դիմել էին պաշտպանության, օսմանների կողմից կազմակերպված սպանդին դիմադրելու համար:

__________________________________________________________________

Զենքի գործարանատերերը

(այսօր`Rheinmetall Defence/Rheinmetall AG, Ռայնմետալ Դիֆենս, Ռայնմետալ ակցիոներական ընկերություն)

Մաուզեր ընկերությունը, որը կրում է Պաուլ և Վիլհելմ Մաուզեր ինժիներ եղբայրների անունը, եղել է ամենավաղեմի և միջազգայնորեն ամենահայտնի գերմանական զենքի արտադրողներից մեկը, հատկապես ռազմական և քաղաքացիական նշանակության ձեռքի հրաձգության հրացանների, կարճափող հրացանների և ատրճանակների արտադրության մեջ, որոնք 19-րդ դարում արդեն աշխարհի տարբեր մասերում, ամենից առաջ Մերձավոր Արևելք և Լատինական Ամերիկա էր արտահանում:

Ինչպես Առաջին համաշխարհային այնպես էլ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո զենքի արտադրության վրա դաշնակիցների դրած արգելքի արդյունքում ընկերությունը ստիպված եղավ իր արտադրությունը տեղափոխել քաղաքացիական արտադրանքի թողարկման բնագավառ, որը, սակայն, երկար չտևեց: Նացիանալ-սոցիալիստների կողմից իշխանության գրավումից և այսպես կոչված «Ռազմականացման առաջնահերթության վերականգնման» քաղաքականության հռչակումից հետո, Ադոլֆ Հիտլերի կողմից 1935-ից սկսվեց ամբողջ ծավալով սպառազինման արտադրության ընթացքը:

Մաուզեր 98 K կարճափող հրացանները դառնում են գերմանական վերմախտի ստանդարտ զինատեսակը:

Մաուզերում այդ ժամանակ աշխատում էին ավելի շատ աշխատողներ, քան Օբերնդորֆի բնակիչներն էին, որոնց լրացուցիչ կցվում են գերմանական Վերմախտի կողմից գրավված երկրներից բերված առնվազն 5000 բռնի աշխատողներ:

1945 թվականի կապիտուլացիայի արդյունքում ամբողջությամբ դադարեցվեց վերջինիս արտադրությունը, որը տևեց մինչև 1949 թվականը, երբ հիմնվեց Բունդեսվերը: Երիտասարդ բանակը զենքի կարիք ուներ: Մաուզերի երեք նախկին ինժիներներ, որպես ընկերության հաջորդ, հիմնում են Fa. Heckler und Koch ընկերությունը, որը Բունդեսվերի և ՆԱՏՕ-ի մյուս անդամ երկրների համար արտադրում է G3 տիպի հրացանը: Մաուզեր ընկերությունը անցնում է Նյուրնբերգի Diehl զենքի արտադրության կոնցեռնին և Օբերնդորֆում ՆԱՏՕ-ի ինքնաթիռների համար արտադրում է ինքնաթիռային թնդանոթներ, իսկ Բունդեսմարինեի (Գերմանիայի դաշնային նավատորմի) համար ծովային նշանակության թնդանոթներ:

Քաղաքացիական նշանակության զենքի բաժանմունքի 2004 թվականի վաճառքից հետո, ռազմական նշանակության զենքերի արտադրության մասը վաճառվում է Ռայնմետալլ (Rheinmetall) ռազմական կոնցեռնին և վերանվանվում է Ռայնմետալ Վաֆե Մունիցիոն (Rheinmetall Waffe Munition), որը Ռայնմետալ Դիֆենսի (Rheinmetall Defence) դուստր ձեռնարկությունն է:

 Ռայնմետալ ակցիոներական ընկերությունը (Rheinmetall AG)

Շվեդական SIPRI գիտահետազոտական ինստիտուտի ուսումնասիրությունների համաձայն Ռայնմետալը աշխարհի զենքի արտադրության խոշորագույն արտադրողների շարքում գրավում էր 30-րդ տեղը: Ռազմաարդյունաբերության արտադրանքով ձեռք է բերվում մոտ 3 միլիարդ եվրո:

Պաշտպանության բնագավառը բաժանվում է երեք արտադրամասերի`

1․Փոխադրամիջոցների համակարգը (օրինակ`Fuchs և Boxer տիպի անիվավոր տանկեր, MAN ընկերության հետ համատեղ արտադրվող ռազմական բեռնատարներ և զրահապատ շարասյունային ավտոմեքենաներ, ինչպես նաև Puma տիպի հրաձգային տանկեր, KMW-ի հետ համագործակցաբար Leopard տիպի մարտադաշտային տանկեր և 2000 տիպի տանկային հրանոթներ):

2. Զենք և զինամթերք (օրինակ` ռազմական մեքենաների վրա գործող հրացաններ, արագ կրակելու պատրաստ թնդանոթներ, որոնք տեղադրվում են զրահապատ մեքենաների վրա, նավեր և ինքնաթիռներ, հակաօդային պաշտպանական համակարգեր, զինամթերք և զինամթերքի բաղկաղուցիչ մասեր, առաջին հերթին միջին և մեծ տրամաչափի զենքերի համար գործածվող, ինչպես նաև ռումբեր) և

3․ Էլեկտրական համակարգեր, RDE, Rheinmetall Defence Electronik (ռազմական և անվտանգության համար անհրաժեշտ էլեկտրական բացահայտման համակարգեր, սենսորներ, ռադիոլոկատոր համակարգեր, կրթական-ուսուցողական համակարգեր, ինչպես նաև մարտական պատրաստվածության գործնական կենտրոններ, ղեկավարման և կապի տեխնիկա):

«Պաշտպանության» բնագավառում կոնցեռնը իրեն համարում է որպես «վստահելի գործընկեր» Բունդեսվերի և ՆԱՏՕ-ի համար: Դրանից բացի նա վերջին տասնամյակում մշտապես մշակել է տարբեր ռազմավարություններ, որպեսզի շրջանցի գերմանական սպառազինությունների արտահանումը սահմանափակող կարծեցյալ քաղաքականությունը: 2016թ. Գերմանիայից ստացված պատվերները կազմում էին նրա արտադրության 22 %-ը, մնացած պատվերները նա ստացել է արտասահմանից:

Աղբյուր` Anabel Schnura, ethecon Stiftung Ethik und Ökonomie

Schweidnitzer Str. 41, D-40231 Düsseldorf, Deutschland

Կռուփ պողպատաձուլական գործարան

(ներկայումս վերանվանված է Thyssenkrupp AG, Թյուսենկռուփ ակցիոներական ընկերություն)

Էսսենի Կռուփ պղնձաձուլական գործարանը հիմնել է Ֆրիդրիխ Կռուփը 1812թ., համարվում է միջազգայնորեն գործող զենքի արտադրության Ֆրիդրիխ Կռուփ ակցիոներական ընկերության մայր գործարանը, որը պղնձաձուլական Թյուսեն կոնցեռնի հետ միավորվելուց հետո, այսօր գործում է որպես Թյուսենկռուփ ակցիոներական ընկերություն (Thyssenkrupp AG): Այդ ձեռնարկությունը ներկայումս Գերմանիայի ամենամեծ պղնձաձուլական կոնցեռնն է և եվրոպական ներկա սպառազինությունների արտադրության ամենակարևոր ընկերություններից մեկը: Նացիոնալ-սոցիալիստների ժամանակ Կռուփը համարվում էր Գերմանական Ռայխի զենքի դարփնոցը:

Հարյուր-հազարավոր դաշտային հրետանի, հրանոթներ, տանկերի և նավերի թնդանոթներ արտադրվում էին ձեռնարկության Էսսենի գործարանում, գերմանական մարտական նավերը Առաջին և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմների ժամանակ Կռուփի կողմից են զրահապատվել: Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կոնցեռնում աշխատում էին 200 000 մարդ: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ այդ թիվը բազմակի անգամ մեծացել էր:

Այսօր Թյուսենկռուփ կոնցեռնի կայքէջը կոնցեռնին ներկայացնում է որպես զանազան արտադրություններով գործող արդյունաբերական կոնցեռն, որի գլխավոր առանցքը կազմում է պղնձի մշակությունը և 79 երկրներում իր 500 արտադրավայրերով զբաղեցնում է ավելի քան 158 000 աշխատակից:

Արտադրության ցանկը, ռազմական նավաշինությանը զուգահեռ, պաշտոնապես ներառում է շինարարության, շենքերի ինֆրակառույցների, լեռնարդյունաբերության, մետաղամշակության, քիմիական արտադրության, էներգետիկ բնագավառի, տնային տնտեսության ապրանքներ, սննդի և խմիչքի արդյունաբերության, ինքնաթիռաշինության, մեքենաշինության և հաստոցաշինության, նավթի և գազի արտադրության և հատուկ նշանակության ավտոմեքենաների արտադրության բնագավառները:

2018թ. իրականացրած արտադրության ծավալը, ըստ պաշտոնական տվյալների, կազմել է մոտավորապես 41,5 միլիարդ եվրո (8):

Աղբյուր` https://de.wikipedia.org/wiki/Krupp_Gussstahlfabrik#Erster_Weltkrieg_und_die_Folgen

·         Առաջին աշխարհամարտի ժամանակ Օսմանյան կայսրությունը խիստ սպառազինված էր: Մոտ մեկ միլլիոն հրացան, կարճափող հրացաններ, գնդացիրներ և ատրճանակներ Օբերնդորֆի ՄԱՈՒԶԵՐԻ արտադրությամբ, ինչպես նաև հազարավոր դաշտային թնդանոթներ, որոնք Էսսենի Կռուփի ձեռնարկության արտադրանքներն էին, կազմում էին նրա տեխնիկական ողնաշարը:

·         Թուրքական զինվորների և ժանդարմերիայի մեծ մասը զինված էր Մաուզերի հրացաններով կամ կարճափող հրացաններով, իսկ սպաները` Մաուզերի ատրճանակներով:

·         Արտադրական զարգացումների ընթացքում M/87 տիպի հրացանը ենթարկվում է բազմաթիվ ձևափոխումների: Նախ ստեղծվում է M/89-ը և վերջապես M/90-ը, որոնք կրկնակի լիցքավորվող և փամփուշտերի կից պահեստատուփով 7,65 մմ տրամաչափի ազոտափոշուց պատրաստված փամփուշտներով հրացաններ էին: Հրացանների այս տեսակն էր, որից, հատկապես հեծելազորի համար, պատրաստվեցին կարճափող հրացաններ:

·         1885թ-ից մինչև 1912 թ Կռուփը Օսմանյան կայսրություն է առաքում հարյուրավոր L20, 24, 27, ինչպես նաև 7,5 և 8,7 սմ տրամաչափով L30 և L50 տիպի դաշտային թնդանոթներ, առափնյա մարտական գործողությունների համար 24 և 35 սմ տրամաչափով L35 և KL35 տիպի և 12 ու 21 սմ տրամաչափով L6,3 L6,4 տիպի հրասանդներ: Դրան ավելանում են ռազմական նավերի զրահապատումը:

Աղբյուր`

Fahri Türk, Die deutsche Rüstungsindustrie in ihren Türkeigeschäften zwischen 1871 und 1914, Frankfurt am Main 200

___________________________________________________________________

Զենքերը ստացող կողմը

Օսմանյան կայսրության կանոնավոր զինված ուժերն ու ոստիկանական զորաբաժինները (Ժանդարմերիան)

___________________________________________________________________

Ընթացքը

Սուլթան Աբդուլ Համիդ II-ի կողմից հրամայված Օսմանյան կայսրությունում հայ բնակչության կոտորածները ընթացել են հետևյալ փուլերով`

1893/1894թթ.: Զանգվածային ջարդերը Սասունի շրջանում` որպես հետևանք Օսմանյան զինված ուժերի կողմից հարկերի գանձման համար կիրառված պատժիչ արշավանք:

1895թ.: Կոտորածներ Անատոլիայի հայկական բնակավայրերում` որպես հետևանք Կոնստանտնոպոլսի հուզումների, որոնք առաջ էին եկել սուլթանի կողմից հայերին խոստացած բարենորոգումների արդյունքում:

1896թ.: Վանում առաջացած հուզումները, որոնք ավարտվեցին տեղի հայերի կոտորածներով: Դրանք հիմնականում իրականացվեցին քրդական բանդաների և մուսուլմանական բնակչության որոշակի հատվածների կողմից և հանդուրժվեցին այնտեղ տեղակայված օսմանյան զինուժի կողմից:

1915/16թթ.: Ավելի քան մեկ միլլիոն հայերի աքսորը իրենց բնակավայրերից դեպի սիրիական անապատներ, որոնք իրականացվեցին օսմանյան զինվորական ուժերի և ժանդարմերիայի կողմից:

Այդ ճանապարհին տասնյակ-հազարավոր տղամարդկանց կոտորեցին, կանայք և երեխաները մահացան զրկանքներից կամ սովից ու կոտորվեցին անջուր անապատներում, որտեղ նրանք միայնակ հանձնվեցին սեփական ճակատագրի հույսին:

___________________________________________________________________

Մարդկային իրավունքի խախտումներ

Գնդակահարման, կախաղանի ու գլխատման միջոցով կազմակերպված սպանություն, ինչպես նաև սովամահ անելու և ջրազրկելու ճանապարհով ու մահվան վտանգի առջև կանգնածներին մարդասիրական օգնության տրամադրման մերժում:

Այնպիսի համակարգված ցեղասպանություն, ինչպիսին հայերինն էր, որը հրամայված էր սուլթանի ամենաբարձր վարչական ղեկավարության կողմից և որը իրականացվեց կամ հանդուրժվեց բանակի գեներալների ու ժանդարմերիայի կողմից, քաղաքակիրթ մարդկության պատմության մեջ այդպիսի ծավալով դեռ չէր եղել:

___________________________________________________________________

Հանցագործները

1․ Գերմանական կողմի հանցագործները

Պրուսիայի Վիլհելմ II կայսրը

Կայսրության կանցլեր Թհեոբալդ ֆոն Բեթհման Հոլվեգ

Գեներալֆելդմարշալ Ֆրայհեր Քոլմար ֆոն դեր Գոլց – Von der Goltz

(ծնված`12.08.1843թ. Ադլիգ Բիլկենֆելդում, Գերմանական կայսրության Լաբիաու մարզ, մահացած` 19.04.2016թ. Բաղդադում), Պրուսական բանակի գեներալ, զինվորական գրող և պատմաբան:

1883 թվականից Գոլցը օսմանյան պալատում ռազմական խորհրդական էր: Երիտթուրքերի կողմից հայ ժողովրդի նկատմամբ իրականացրած ցեղասպանության մեջ նա հիմնական մեղսակից է:

Փաստորեն նա Կռուփ և Մաուզեր ընկերությունների վաճառքների կազմակերպման ոչ պաշտոնական ներկայացուցիչն էր, ով Կոստանտնապոլսում իր ծառայության ժամանակ միջնորդել է ոսկով հաշված հարյուր-միլիոնավոր մարկի թնդանոթների և հրետանային համակարգերի, ինչպես նաև հրացանների և կարճափող հրացանների գործարքները:

Մաուզեր Պաուլ (1912թ-ից` Պաուլ ֆոն Մաուզեր) – Paul Mauser

(ծնված` 27. 06. 1838թ., մահացած` 29. 05. 1914 թ., Նեկարի Օբերնդորֆում), գերմանական զենքի նախագծող և քաղաքական գործիչ

(տես` https://de.wikipedia.org/wiki/Peter-Paul Mauser):

Հետագայում Վյուրթեմբերգի թագավորի կողմից ազնվականի կոչում ստացած Պաուլ Մաուզերը իրավունք է ստանում անձամբ ներկայացնել սուլթանին իր ժամանակակից ստեղծագործությունները: 1887թ. փետրվարին Օսմանյան կայսրության Ռազմական գործերի նախարարությունը և գերմանական ընկերությունների մի համակցություն, որը բաղկացած էր Մաուզեր և Լյուդվիգ Լյովե և ընկերներություններից, կնքում են մի պայմանագիր, որով պետք է առաքվեին 500 000 M/87 տիպի հրացաններ և նույն տիպի 50 000 կարճափող հրացաններ:

2․ Թուրքական կողմի հանցագործները

Սուլթան Աբդուլ Համիդ II (տես` ստորև տեքստում)

Սուլթան Մեհմեդ V (տես` ստորև տեքստում)

Պատերազմի նախարար Էնվեր փաշա (տես` ստորև տեքստում)

Ներքին գործերի նախարար և ժանդարմերիայի ղեկավար Թալաթ փաշա (տես` ստորև տեքստում)

___________________________________________________________________

Զոհեր

Մոտ 1,2 միլլիոն մարդիկ մահանում են Հայոց ցեղասպանության ժամանակ հայերից և մյուս քրիստոնյա փոքրամասնություններից 1895-1916թթ.:

___________________________________________________________________

Հեղինակների կարճ կենսագրությունները

Վոլֆգանգ Լանդգրեբերը (Wolfgang Landgraeber) որպես ARD-ի MONITOR և PANORAMA քաղաքական հեռուստածրագրերի խմբագիր, 1970թ-ի վերջերից մինչև 1990-ական թվականները եղել է Գերմանիայի հանրային հեռուստաընկերությունների ամենահեղինակավոր հետազոտող հեռուստալրագրողներից մեկը: 1979թ-ից սկսած նա որպես հեղինակ և համահեղինակ թողարկել է 30 փաստավավերագրական ֆիլմեր, հեռուստատեսային փաստավավերագրական հաղորդումներ և լրագրություններ, որոնք ազգային և միջազգային ֆիլմերի և հեռուստատեսային փառատոնների ժամանակ բազմաթիվ մրցանակներ են շահել:

Դրանց բնորոշ գիծը եղել է Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության ներքին և արտաքին քաղաքականությանը, դրա ներկայացուցիչներին ու պատմությունը մոտենալ քննադատական դիտանկյունից:

«Ռազմամոլություն» ու «Զենքերի արտահանում» թեմաները եղել են նրա հատուկ ուսումնասիրությունների շրջանակներում: 2001թ-ից մինչև 2012 թվականը Լանդգրեբերը եղել է WDR հեռուստաընկերության մշակույթ, պատմություն և գիտություն հաղորդաշարերի ղեկավարը: 2013 թ-ից սկսած նա որպես ազատ ռեժիսյոր և դոցենտ գործում է Մյունխենում:

Հետագա տեղեկությունների համար`www.landgraeberfilm.de

___________________________________________________________________

Կապ

Wolfgang Landgraeber

Dantestr. 27 (Büro), 80637 München, Deutschland

Tel.: 0049-(0)89-17 87 78-02

Fax: 0049-(0)89-17 87 78-03

Mob.: 0049-(0)173-75 40 613

E-Mail: w.landgraeber@t-online.de

GN-STAT-ի 01 գործի համակարգող`

ArmsInformationCentre / RüstungsInformationsBüro (RIB e.V.)

Stühlingerstraße 7,

79106 Freiburg,

Deutschland

Tel.: 0049-(0)761-76 78 088,Fax: 0049-(0)761-76 78 090Web: www.rib-ev.de

Jürgen Grässlin

Mob.: 0049-(0)170-611 37 59

E-Mail: jg@rib-ev.de

Stephan Möhrle

Mob.: 0049-(0)15222 - 636 531

E-Mail: Moehrle@rib-ev.de